Du lịch học đường là gì? Xu hướng du lịch không lỗi thời

1 Giới thiệu xu hướng du lịch học đường hiện nay

1.1 Du lịch học đường là gì và có lợi ích gì

Du lịch học đường được tổ chức thường niên

Du lịch học đường là hình thức tổ chức các chuyến đi thực tế dành cho học sinh – sinh viên, được xây dựng với mục tiêu kết hợp giữa học tập và trải nghiệm. Các chương trình du lịch trường học thường do nhà trường phối hợp với đơn vị tổ chức tour chuyên nghiệp, lựa chọn điểm đến phù hợp với nội dung giảng dạy và độ tuổi học sinh.

Không giống với du lịch thuần túy, du lịch giáo dục đặt trọng tâm vào kiến thức, kỹ năng và giá trị sống. Mỗi chuyến đi là một “lớp học mở” giúp học sinh:

• Tiếp cận kiến thức một cách sinh động: Thay vì chỉ đọc sách về một di tích, các em được tận mắt chứng kiến, nghe hướng dẫn viên thuyết minh, từ đó ghi nhớ lâu hơn.

• Phát triển kỹ năng mềm: Di chuyển theo nhóm, sinh hoạt tập thể, tự lập trong môi trường mới giúp các em rèn luyện kỹ năng giao tiếp, quản lý thời gian, giải quyết vấn đề.

• Hiểu sâu hơn về văn hóa – xã hội: Du lịch là cơ hội để học sinh mở rộng tầm nhìn, biết yêu thiên nhiên, trân trọng lịch sử và văn hóa dân tộc.

Chính vì thế, nhiều trường học từ tiểu học đến trung học phổ thông đã xem du lịch học đường là một phần trong chương trình giáo dục toàn diện, được tổ chức đều đặn mỗi năm.

1.2 Mối liên hệ giữa du lịch và giáo dục trải nghiệm

Du lịch và giáo dục trải nghiệm vốn là hai lĩnh vực tưởng chừng khác nhau, nhưng thực tế lại có sự gắn bó chặt chẽ. Trong bối cảnh giáo dục hiện đại không còn chỉ truyền đạt kiến thức một chiều, mà cần tạo điều kiện để học sinh “học thông qua làm”, du lịch học đường chính là một công cụ đắc lực để thực hiện điều đó.

Các nghiên cứu chỉ ra rằng: học sinh học nhanh hơn và ghi nhớ lâu hơn khi các em có cơ hội trải nghiệm kiến thức trong thực tế. Ví dụ:

• Khi học lịch sử, thay vì chỉ học về kháng chiến chống Pháp qua sách giáo khoa, các em được đến tham quan chiến trường xưa, nhà tù Côn Đảo, hay bảo tàng lịch sử.

• Trong môn sinh học, việc tận tay trồng cây, chăm sóc vật nuôi tại nông trại sẽ giúp học sinh hiểu rõ hơn về chuỗi sinh học – môi trường.

• Những chuyến đi tìm hiểu công nghệ hiện đại hay tham quan nhà máy sản xuất giúp học sinh định hình rõ ràng hơn về các ngành nghề tương lai.

Có thể nói, du lịch giáo dục chính là “cầu nối” giữa kiến thức lý thuyết và thực tiễn cuộc sống. Nó không chỉ giúp học sinh học tốt hơn mà còn truyền cảm hứng học tập, nuôi dưỡng lòng ham hiểu biết và thái độ tích cực với xã hội.

2. Các loại hình du lịch giáo dục phổ biến hiện nay

Đây là loại hình du lịch trường học quen thuộc, đặc biệt với các cấp trung học cơ sở và trung học phổ thông. Việc đưa học sinh đến bảo tàng, nhà truyền thống, di tích lịch sử không chỉ giúp các em “thấy tận mắt, nghe tận tai” những điều đã học, mà còn khơi dậy lòng yêu nước và niềm tự hào dân tộc.

Tại Thành phố Hồ Chí Minh, có rất nhiều điểm đến mang giá trị lịch sử – văn hóa phù hợp cho các chương trình du lịch giáo dục, tiêu biểu như:

• Bảo tàng Lịch sử TP.HCM (Quận 1): nơi trưng bày hàng ngàn hiện vật từ thời tiền sử đến thời phong kiến Việt Nam.

Bảo tàng Lịch sử Thành phố Hồ Chí Minh tọa lạc tại Quận 1, trong khuôn viên Thảo Cầm Viên Sài Gòn

• Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh (Quận 3): ghi dấu về một giai đoạn lịch sử khốc liệt, góp phần giáo dục tinh thần yêu chuộng hòa bình.

Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh (War Remnants Museum) là một bảo tàng vì hòa bình ở quận 3

• Bến Nhà Rồng – Bảo tàng Hồ Chí Minh chi nhánh TP.HCM: nơi Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước – một địa chỉ đỏ không thể bỏ qua.

Bến Nhà Rồng là minh chứng lịch sử, ghi dấu bước chân đầu tiên của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong hành trình tìm đường cứu nước.

• Địa đạo Củ Chi (Huyện Củ Chi): hệ thống hầm ngầm huyền thoại trong kháng chiến, giúp học sinh hiểu sâu hơn về chiến tranh du kích và lòng dũng cảm của cha ông.

Địa đạo Củ Chi là một hệ thống phòng thủ trong lòng đất ở xã An Nhơn Tây

• Di tích Lịch sử Dinh Độc Lập (Quận 1): biểu tượng của ngày thống nhất đất nước, với kiến trúc và tư liệu quý giá từ thời kỳ chiến tranh.

Dinh Độc Lập là một tòa dinh thự tại Thành phố Hồ Chí Minh, từng là nơi ở và làm việc của Tổng thống Việt Nam Cộng hòa trước Sự kiện 30 tháng 4 năm 1975

Thông qua việc tìm hiểu hiện vật, lắng nghe thuyết minh viên trình bày, học sinh sẽ ghi nhớ sâu hơn các sự kiện lịch sử, hiểu rõ giá trị của hòa bình hôm nay và hun đúc tinh thần tự hào dân tộc.

2.2 Trải nghiệm thực tế tại nông trại và làng nghề

Không gian thiên nhiên và các hoạt động lao động thủ công luôn mang đến những trải nghiệm thực tế quý giá cho học sinh – đặc biệt là học sinh thành phố. Những chương trình theo mô hình “một ngày làm nông dân” hay “một ngày làm nghệ nhân” đang ngày càng được các trường học tại TP.HCM lựa chọn như một hình thức du lịch học đường hiệu quả, kết hợp giữa học và chơi.

Tại TP.HCM và các tỉnh lân cận, học sinh có thể dễ dàng tiếp cận nhiều điểm đến sinh thái – giáo dục như:

• Nông trại giáo dục Green Noen (Củ Chi) hoặc Nông trại Hoa Lúa (Bình Chánh): nơi học sinh được trực tiếp trồng rau, thu hoạch nông sản, cho vật nuôi ăn, học cách làm phân hữu cơ…

Trẻ được trải nghiệm trực tiếp với các hoạt động thường ngày của nông trại

• Làng nghề gốm Bình Dương, làng nghề làm bánh tráng, bánh tét tại Long An hoặc gò làm nhang ở Hóc Môn: nơi các em được trải nghiệm quy trình sản xuất thủ công, tự tay làm ra sản phẩm dân gian.

Các làng nghề truyền thống như làng gốm cũng rất thu hút trẻ

• Các chương trình hướng dẫn tái chế rác, làm xà phòng thiên nhiên, làm đồ thủ công từ lá – giấy tái chế, thường tổ chức ngay tại trường hoặc kết hợp với trung tâm giáo dục kỹ năng sống.

Thông qua những trải nghiệm chân thực này, học sinh không chỉ học hỏi kỹ năng sinh hoạt và lao động mà còn rèn được sự kiên nhẫn, biết quý trọng thành quả lao động, hiểu hơn về môi trường, nông nghiệp và văn hóa bản địa.

Đối với học sinh tiểu học và THCS – lứa tuổi đang phát triển mạnh về cảm xúc và tư duy trực quan – loại hình du lịch giáo dục này đặc biệt phù hợp. Vừa chơi, vừa học, vừa sống xanh – chính là điểm cộng khiến phụ huynh và nhà trường ngày càng ưa chuộng loại hình du lịch trường học giàu tính nhân văn này.

2.3 Tour khoa học – công nghệ dành cho học sinh

Trong thời đại công nghệ 4.0, nhiều trường học tại TP.HCM đang chủ động tổ chức các tour khoa học – công nghệ kết hợp với mô hình giáo dục STEAM (Science – Technology – Engineering – Arts – Math), nhằm giúp học sinh tiếp cận sớm với tư duy nghiên cứu, ứng dụng thực tiễn và định hướng nghề nghiệp trong tương lai.

Khác với các chuyến tham quan thông thường, những tour theo chủ đề khoa học được thiết kế sinh động, lồng ghép các hoạt động trải nghiệm, quan sát và thực hành – từ đó giúp học sinh hiểu rõ hơn vai trò của các môn học như Vật lý, Hóa học, Công nghệ, Tin học trong đời sống hàng ngày.

Một số tour tiêu biểu đang được triển khai thành công tại TP.HCM và vùng phụ cận:

• Khám phá nhà máy nước Thủ Đức, nhà máy điện Phú Mỹ hoặc trung tâm xử lý rác Đa Phước: giúp học sinh hiểu quy trình vận hành của các hệ thống thiết yếu trong đô thị, từ đó có thêm góc nhìn về kỹ thuật và môi trường.

Toàn cảnh Nhà máy Nhiệt điện Phú Mỹ – một trong những trung tâm năng lượng lớn tại phía Nam.

• Tour STEAM tại Cần Giờ hoặc khu vực ngoại thành: kết hợp giữa tìm hiểu hệ sinh thái rừng ngập mặn và các hoạt động khoa học trực quan như:

• Quan sát và tìm hiểu đặc điểm sinh học của cây dừa nước

• Thí nghiệm đo độ ngọt của nước dừa bằng dụng cụ đo khúc xạ đơn giản

• Tham gia trò chơi khám phá vai trò sinh thái của rừng ngập mặn

• Thực hành phân loại mẫu nước – phân biệt nước ngọt, nước lợ, nước mặn

Chuyến tham quan rừng ngập mặn giúp học sinh hiểu thêm về hệ sinh thái tự nhiên.

Thông qua các hoạt động đa giác quan và mang tính tương tác cao, học sinh được rèn luyện kỹ năng quan sát, ghi chép, phân tích dữ liệu và phản biện – những kỹ năng cốt lõi trong giáo dục STEAM.

Có thể nói, đây là một hình thức du lịch giáo dục hiện đại, vừa kết nối kiến thức học đường với thực tiễn, vừa giúp học sinh khám phá năng lực bản thân, định hình sớm đam mê và định hướng nghề nghiệp. Loại hình du lịch trường học này đang trở thành lựa chọn ưu tiên của nhiều trường học tiên phong tại TP.HCM, đặc biệt dành cho học sinh từ lớp 4 trở lên.

3. Lợi ích của du lịch trường học đối với học sinh

Không phải ngẫu nhiên mà ngày càng nhiều trường học đưa du lịch giáo dục vào kế hoạch hoạt động thường niên. Bởi hơn cả một chuyến đi chơi, du lịch trường học là phương pháp giáo dục trải nghiệm hiệu quả, góp phần định hình tư duy, nhân cách và kỹ năng sống cho học sinh – điều mà sách vở và bảng đen đôi khi không thể truyền tải trọn vẹn.

Dưới đây là hai nhóm lợi ích nổi bật mà du lịch học đường mang lại cho học sinh hiện nay:

3.1 Giúp học sinh hiểu bài học qua thực tiễn

Khi lịch sử không còn là những dòng chữ khô khan: Một bài học về cuộc kháng chiến chống Pháp hay chống Mỹ có thể khiến học sinh ngán ngẩm với hàng loạt ngày tháng, tên nhân vật và sự kiện. Nhưng tất cả sẽ thay đổi nếu các em được đặt chân đến một bảo tàng lịch sử, được ngắm nhìn hiện vật, nghe kể chuyện từ chính những nhân chứng lịch sử hoặc hướng dẫn viên giàu trải nghiệm. Bài học không còn là lý thuyết – mà trở thành cảm xúc, ấn tượng và tự hào.

Khi sinh học trở thành một cuộc khám phá: Thay vì học về hệ sinh thái hay chu trình nước qua sơ đồ trên bảng, hãy thử tưởng tượng các em được đến thăm rừng ngập mặn, trạm quan trắc môi trường hay một nông trại thực hành. Tại đó, kiến thức hiện ra rõ ràng và chân thật – không phải dưới dạng công thức, mà qua màu xanh của lá, dòng chảy của nước và sự sống đa dạng quanh mình. Những chuyến đi ấy khiến việc học không còn là nhiệm vụ, mà là một cuộc phiêu lưu khám phá thế giới tự nhiên

Du lịch học đường không chỉ là một chuyến đi. Đó là cách để học sinh “học để hiểu” – hiểu sâu, hiểu rộng và hiểu một cách tự nhiên. Đó cũng là cách để các em “học để sống” – vận dụng kiến thức vào cuộc sống, biết đặt câu hỏi, biết quan sát và biết trân trọng những giá trị xung quanh mình.

Bởi vì học không chỉ là để biết. Học là để lớn lên – cả trong nhận thức và tâm hồn.

3.2 Phát triển kỹ năng sống và tinh thần đồng đội

Các hoạt động ngoại khóa mà các bé được tham gia trong tour

Không chỉ là chuyến đi bổ sung kiến thức, du lịch trường học còn là môi trường lý tưởng để học sinh phát triển kỹ năng sống – yếu tố quan trọng giúp các em trưởng thành toàn diện. Mỗi hành trình trải nghiệm mang đến cơ hội để học sinh học cách giao tiếp, hợp tác, giải quyết tình huống và thể hiện tinh thần trách nhiệm với bản thân và tập thể.

Trong suốt chuyến đi, các em được rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm thông qua trò chơi tập thể, thảo luận nhóm hoặc hoạt động thử thách. Các em học cách lắng nghe, chia sẻ ý tưởng, cùng nhau đưa ra quyết định. Song song đó, học sinh cũng phát triển tính tự lập qua việc tự chuẩn bị hành lý, quản lý thời gian cá nhân và tuân thủ nội quy tập thể.

Đặc biệt, du lịch giáo dục tạo điều kiện để học sinh rèn luyện tư duy phản biện và quan sát – khi được đặt câu hỏi, nêu cảm nhận hoặc đưa ra đề xuất cải tiến từ chính những gì đã trải nghiệm. Đây là những kỹ năng rất cần thiết trong học tập và cuộc sống sau này.

Nhiều học sinh sau các chuyến du lịch học đường chia sẻ rằng các em thêm yêu bạn bè, quý trọng tập thể và trưởng thành hơn trong cách suy nghĩ. Những bài học này tuy không nằm trong sách giáo khoa nhưng lại vô cùng quý giá.

4. Tổ chức chương trình du lịch học đường hiệu quả

Một chuyến du lịch học đường chỉ thực sự thành công khi vừa mang lại kiến thức, vừa đảm bảo sự an toàn, phù hợp với tâm lý lứa tuổi học sinh và mục tiêu giáo dục. Để làm được điều đó, nhà trường – phụ huynh – và các đơn vị tổ chức cần phối hợp chặt chẽ ngay từ khâu lên ý tưởng cho đến triển khai thực tế.

Dưới đây là ba yếu tố quan trọng quyết định hiệu quả của một chương trình du lịch giáo dục:

4.1 Xây dựng nội dung gắn với chương trình giáo dục

Các bé học cách ươm cây từ những mầm cây nhỏ xíu

Yếu tố cốt lõi làm nên giá trị của du lịch trường học không nằm ở việc “đi chơi” mà chính là ở định hướng giáo dục. Vì vậy, để một chương trình du lịch học đường thực sự hiệu quả, mọi hoạt động – từ điểm đến đến nội dung trải nghiệm – cần được thiết kế dựa trên nền tảng chương trình học của học sinh.

Việc gắn kết giữa nội dung học trên lớp và trải nghiệm thực tiễn không chỉ giúp học sinh củng cố kiến thức một cách sinh động mà còn tạo nên sự kết nối giữa bài học và cuộc sống, từ đó khơi dậy hứng thú học tập và tư duy phản biện.

Một số ví dụ cụ thể:

• Khối lớp 4 học về thực vật trong môn Khoa học – có thể tổ chức tham quan vườn ươm cây, nông trại rau sạch, cho học sinh tự tay gieo trồng, quan sát quá trình sinh trưởng và hiểu về vòng đời của cây xanh.

• Khối lớp 9 học về công nghiệp trong môn Địa lý – có thể đưa học sinh đến nhà máy sản xuất thực phẩm, đồ điện tử, dệt may để tìm hiểu chuỗi cung ứng, quy trình công nghệ, kỹ năng nghề nghiệp.

• Khối lớp 12 đang học lịch sử hiện đại Việt Nam – có thể tham quan Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh, Địa đạo Củ Chi, hoặc giao lưu với nhân chứng lịch sử, giúp các em cảm nhận sâu sắc về những chặng đường đấu tranh giành độc lập dân tộc.

Việc lồng ghép khéo léo giữa kiến thức sách vở và trải nghiệm thực tế chính là "chìa khóa" nâng cao chất lượng du lịch giáo dục. Không chỉ mở rộng hiểu biết, chương trình còn giúp học sinh cảm thấy việc học có ý nghĩa, có ứng dụng, và gắn liền với những giá trị sống.

4.2 Lựa chọn điểm đến phù hợp với từng độ tuổi

Không phải điểm đến nào cũng phù hợp với mọi lứa tuổi. Một chương trình du lịch học đường tốt cần phân chia rõ đối tượng học sinh theo cấp học (tiểu học – THCS – THPT) để lựa chọn loại hình, địa điểm và hình thức tổ chức phù hợp.

• Cấp tiểu học: ưu tiên các điểm đến gần, an toàn, giàu tính khám phá như: nông trại, vườn sinh thái, bảo tàng thiếu nhi, trung tâm sáng tạo…

• Cấp THCS: có thể mở rộng ra các chuyến đi dài ngày hơn, đến các khu di tích, làng nghề, công viên công nghệ, khu du lịch kết hợp học kỹ năng sống…

• Cấp THPT: nên tập trung vào các tour chuyên đề theo định hướng nghề nghiệp, kết nối với doanh nghiệp, trường đại học, viện nghiên cứu…

Ngoài ra, yếu tố an toàn, y tế, phương tiện di chuyển, tỉ lệ giáo viên – học sinh, và sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường cũng cần được cân nhắc kỹ để chuyến đi diễn ra suôn sẻ.