Ngọ Môn, một di tích kiến trúc nổi bật từ thời Nguyễn, nằm ở cổng phía Nam của Hoàng Thành Huế.

1. Tổng quan về Ngọ Môn

Ngọ Môn được xây dựng vào năm Minh Mạng 14 (1833), khi triều Nguyễn thực hiện việc quy hoạch lại kiến trúc Hoàng Thành. Trước khi có Ngọ Môn, khu vực này là Nam Khuyết Đài, được xây dựng dưới thời Gia Long, với điện Càn Nguyên và hai cửa nhỏ gọi là Tả Đoan Môn và Hữu Đoan Môn. Sau đó, vào năm Minh Mạng 14, Nam Khuyết Đài được giải thể để xây dựng Ngọ Môn.

2. Ý nghĩa của tên gọi và hướng

Tên gọi "Ngọ Môn" có nghĩa là cổng hướng về phương Ngọ, tức là hướng Nam theo quan niệm phong thủy phương Đông, là hướng dành cho các bậc vua chúa. Trong khi thực tế, hướng của Ngọ Môn và toàn bộ Kinh Thành Huế theo trục Càn – Tốn (Tây Bắc – Đông Nam), nhưng hướng Nam vẫn được chọn làm hướng chính để thể hiện quyền lực và sự cai trị sáng suốt.

3. Kiến trúc Ngọ Môn

Ngọ Môn bao gồm hai phần chính: đài - cổng và lầu Ngũ Phụng.

• Phần đài - cổng:
Đài của Ngọ Môn có hình chữ U, dài 57,77m và rộng 27,06m, cao gần 5m. Đài được xây bằng gạch và đá, kết hợp với các thanh dầm bằng đồng thau để chịu lực. Đây là một công trình vững chắc, có diện tích rộng lớn lên đến hơn 1.560m². Ngọ Môn có 5 lối đi, trong đó:\

• Lối chính giữa là Ngọ Môn, chỉ dành cho vua đi.
• Hai lối bên là Tả Giáp Môn và Hữu Giáp Môn, dành cho quan văn, võ.
• Hai lối ngoài cùng ở hai cánh chữ U là Tả Dịch Môn và Hữu Dịch Môn, dành cho binh lính và voi ngựa theo hầu.

Kiến trúc này rất giống với kiểu "minh tam ám ngũ" của Ngọ Môn tại Cố Cung Bắc Kinh, tức là ba cửa chính và hai cửa phụ, tạo nên một sự cân đối hài hòa.

• Phần lầu Ngũ Phụng:
Lầu Ngũ Phụng nằm trên đài và được tôn cao nhờ một nền cao 1,15m. Lầu có hai tầng, được xây dựng bằng gỗ lim, với 100 cột gỗ nâng đỡ. Mái của lầu rất đặc sắc: tầng dưới có mái nối liền, bao quanh phần hồi lang; còn mái tầng trên chia thành 9 bộ mái, với những hình chim phụng trang trí tinh xảo, tạo nên vẻ nhẹ nhàng và thanh thoát. Mái chính giữa lợp ngói ống màu vàng, 8 mái còn lại lợp ngói xanh, tạo nên sự đối xứng hài hòa.

4. Ngọ Môn – Biểu tượng kiến trúc Huế

Ngọ Môn không chỉ có giá trị về kiến trúc mà còn mang ý nghĩa lịch sử sâu sắc. Đây là nơi tổ chức nhiều sự kiện quan trọng trong triều Nguyễn, như lễ Ban sóc (ban lịch mới), Truyền Lô (tuyên đọc tên tiến sĩ tân khoa). Đặc biệt, vào ngày 30 tháng 8 năm 1945, Ngọ Môn là nơi chứng giám lễ thoái vị của vua Bảo Đại, vị vua cuối cùng của chế độ quân chủ Việt Nam.

5. Di sản văn hóa thế giới

Với giá trị kiến trúc và lịch sử đặc biệt, Ngọ Môn cùng với các di tích khác trong quần thể Hoàng Thành Huế đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới vào năm 1993.

6. Kết luận

Ngọ Môn không chỉ là một công trình kiến trúc đặc sắc, mà còn là một phần không thể thiếu trong lịch sử và văn hóa của triều Nguyễn. Đứng trước Ngọ Môn, chúng ta không chỉ chiêm ngưỡng vẻ đẹp của một công trình nghệ thuật mà còn cảm nhận được tầm vóc của một thời kỳ lịch sử huy hoàng.