Lầu Tàng Thơ - Hồ Học Hải là một trong những công trình kiến trúc quan trọng của triều Nguyễn, được xây dựng vào mùa hè năm 1825 dưới triều vua Minh Mạng, với mục đích lưu trữ và bảo quản tài liệu quốc gia. Đây là một trong những kho lưu trữ tài liệu quan trọng của Triều đình Nguyễn, được xây dựng trên Hồ Học Hải tại Huế, mang giá trị lịch sử, văn hóa sâu sắc.

1. Lịch sử và Ý nghĩa

Lầu Tàng Thơ được xây dựng trong bối cảnh triều đình Nguyễn cần một nơi lưu trữ các tài liệu quan trọng về ngoại giao, văn kiện của Lục Bộ, và địa bạ. Triều đình đã giao cho Thự thống chế Đoàn Đức Luận chỉ huy 1.000 binh lính để tiến hành xây dựng công trình này. Công trình được xây dựng trên đảo giữa Hồ Học Hải, không chỉ có giá trị về mặt lưu trữ mà còn đáp ứng yêu cầu bảo vệ tài liệu khỏi các yếu tố thiên tai, nhất là nguy cơ hỏa hoạn.

2. Kiến trúc và Cấu trúc

Lầu Tàng Thơ được xây dựng trên một hòn đảo hình chữ nhật, biệt lập hoàn toàn để tránh hỏa hoạn và các loại côn trùng. Đảo này chỉ có một lối duy nhất nối với đất liền, đó là chiếc cầu đá nằm ở phía tây.

Lầu Tàng Thơ được thiết kế rất khoa học và kiên cố, với mục đích chính là bảo vệ tài liệu quý giá của quốc gia. Công trình này gồm 2 tầng, được xây dựng bằng gạch và đá, tường có độ dày lên đến 0,4m và mái lợp ngói đất nung. Kiến trúc của lầu được chia thành hai phần chính:
• Tầng trên: Có 7 gian, 2 chái, với nhiều cửa sổ xung quanh để thông gió và tạo sự thông thoáng, giúp tránh ẩm mốc. Các gian của tầng trên thông với nhau qua 3 lối cửa. Ngoài ra, xung quanh tầng trên được xây dựng một lan can thông thoáng giúp không khí dễ dàng lưu chuyển.
• Tầng dưới: Gồm 11 gian, cũng được xây dựng với hệ thống lan can xung quanh. Đặc biệt, bốn phía của tầng dưới đều có hồ vuông gọi là Hồ Học Hải, giúp điều hòa không khí và tạo nên một không gian vừa uy nghiêm, vừa thoáng đãng.

Hồ Học Hải, hay còn gọi là hồ Tàng Thơ theo cách gọi của người dân địa phương, là một hồ nước đẹp nằm gần hồ Tịnh Tâm, chỉ cách nhau bởi một con đường (nay là đường Đinh Tiên Hoàng). Dưới lòng đường này, có một ống cống ngầm giúp nước từ hai hồ lưu thông qua lại, đồng thời kết nối với Ngự Hà qua một cống khác.

Vào thời xưa, cả hồ Tịnh Tâm và hồ Học Hải đều là những đoạn chi lưu của sông Kim Long, sau này được cải tạo thành hồ để phục vụ cho việc kiến trúc và cảnh quan của Hoàng thành.

3. Chức năng Lưu trữ

Lầu Tàng Thơ được xây dựng với mục đích chính là lưu trữ tài liệu quốc gia có hơn 70.000 đầu sách và tư liệu. Đây là nơi bảo quản các văn kiện quan trọng của triều đình, bao gồm các văn bản ngoại giao, văn kiện của Lục Bộ và các địa bạ liên quan đến quyền sở hữu đất đai. Bên cạnh đó, việc xây dựng công trình này cũng thể hiện sự quan tâm của vua Minh Mạng đối với việc bảo tồn các tài liệu quan trọng, giúp triều đình dễ dàng tra cứu khi cần thiết.

4. Sự Thăng Trầm

Sau khi hoàn thành vào năm 1825, Lầu Tàng Thơ đã được vua Minh Mạng cho dựng bia vào năm 1826 để ghi lại mục đích, chức năng và ý nghĩa của công trình. Tuy nhiên, theo thời gian, lầu bị hư hại nghiêm trọng, phần kết cấu công trình xuống cấp, và bia đá ghi chép cũng đã bị mất. Trong nhiều năm qua, lầu không còn duy trì được chức năng ban đầu và dần trở thành di tích bị bỏ hoang.

5. Trùng Tu và Phục Hồi

Nhận thấy giá trị lịch sử và văn hóa của công trình, vào năm 2014, một dự án trùng tu, phục hồi Lầu Tàng Thơ đã được các cơ quan có thẩm quyền phê duyệt và thực hiện. Các công đoạn sửa chữa, bảo tồn đã giúp khôi phục lại cấu trúc ban đầu của công trình, đồng thời cải tạo để đưa công trình vào sử dụng một lần nữa. Ngày nay, Lầu Tàng Thơ đã hoàn thành việc trùng tu và trở thành một di tích quan trọng, thu hút sự quan tâm của du khách và các nhà nghiên cứu.

6. Giá trị Văn hóa và Du lịch

Lầu Tàng Thơ không chỉ là một công trình kiến trúc đặc sắc mà còn là chứng nhân của một giai đoạn lịch sử quan trọng của triều Nguyễn. Với giá trị về kiến trúc, văn hóa và lịch sử, Lầu Tàng Thơ đã trở thành một điểm đến hấp dẫn trong hành trình tìm hiểu về di sản văn hóa Huế.

Công trình này không chỉ là một kho lưu trữ tài liệu quý giá mà còn là biểu tượng của sự quan tâm đến bảo tồn di sản và các giá trị văn hóa của dân tộc. Chắc chắn rằng, trong tương lai, Lầu Tàng Thơ sẽ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử của triều Nguyễn.