Đồi Trại Thủy - Hòn Xưởng

Đồi Trại Thủy là một hòn độc sơn, nằm ngay ở địa đầu thành phố Nha trang về hướng Tây. Hình thù ngọn núi Trại Thủy giống một con Dơi, nằm sè đôi cánh, đầu hướng về Tây-Nam. Núi cao hơn 30 mét, dài hơn 500 mét, chạy dọc theo Quốc Lộ 1 ở phía Bắc từ con đường Cải Lộ Tuyến chạy ra ngã Ba Thành ( là đuôi và chân dơi ) đến khu vực chùa Long Sơn, chùa Hải Đức, Bửu Long ( là đầu con dơi ). Hòn Trại Thủy còn có tên là Hòn Xưởng hay Hòn Kho. 

Sở dỉ Hòn Dơi có tên là Đồi Trại Thủy , Hòn Xưởng hay hòn Kho là vì thời Tây Sơn- Nguyễn Ánh nơi đây là một kho lương (khố) , sau khi Nguyễn Ánh đánh bại tướng Trần Quang Diệu ở Khố sơn. Ông cho lập Thủy xưởng - tức xưởng đóng tàu chiến cho Thủy binh.

Nhìn trên bản đồ, Thủy Xưởng nằm ở đường nối đường Phương Sài và đường 23/10 (đường Mả vòng xưa) . Thủy Xưởng gần kênh nối với sông Cái (hay còn gọi là sông Phú Lộc, Cù). Hòn Dơi cao 30 m nên lập tháp canh gác ra biển, sông đều thuận tiện. Thủy xưởng nay không còn lại bất cứ di tích nào. Trẻ em Phương Sài, Phường Sơn chỉ nghe đi xuống Xưởng như không biết đó là đâu ? có ý nghĩa gì ?

Trông Hòn Trại Thủy có vẽ hiền lành, mấy ai ngờ rằng trước kia đã xãy ra nhiều cuộc quyết chiến ngay dưới chân núi. Đó là những trận đánh ác liệt giữa nhà Nguyễn và nhà Tây Sơn năm Quí Sửu (1793) và năm Giáp Dần (1795) tại bến Trường Cá (Phương Sài). Và năm Ất Dậu (1885) Nghĩa Quân Cần Vương đã dùng nơi đây làm căn cứ chống Pháp.

Hòn Dơi là một trong "Tứ thú trụ" của Nha Trang. Trước kia hòn Dơi có dáng  ” Ngọc Bức Hàm Hoàn ” ( Dơi ngọc ngậm vòng ngọc ) vì  trước núi, tại ‘đầu Dơi’ có một bầu nước hình tròn như nguyệt, nhưng ngày nay bị lấp mất. Và dân chúng cất nhà trên bầu nước này và không còn nhận ra hình dạng của nó nữa.